Fotoshoppen tegen anachronismen

Stel, je bent in een mooi oud vestingstadje, maakt foto's en je merkt dat er toch wel wat "21ste eeuwse vervuiling" aanwezig is.

Moderne bordjes, auto's, wandelende mensen en noem maar op. Gelukkig heeft iedereen tegenwoordig kabel-TV, zodat je geen woud van antennes op de daken ziet staan. Al die elementen verstoren het historische beeld. Er zijn drie methoden om daar wat aan te doen:

1 Gewoon wachten tot de auto's weg zijn en dan pas de foto maken

2 Brutaalweg vragen of de eigenaars hun auto's even willen weghalen

3 Gewoon de foto maken en thuis aan de slag

Optie 1 is wel te doen, maar het kost erg veel tijd en je hebt geen garantie dat er in de loop van de dag geen andere auto's bijkomen.
Optie 2 is niet echt handig. Je gaat mensen lastigvallen die gewoon hun dagelijkse bezigheden uitvoeren en die niet zoveel boodschap hebben aan het feit dat iemand hun voertuig als een anachronisme betitelt.
Optie 3 werkt toch het makkelijkst. Je kunt met de computer elk ongewenst deeltje van de foto aanpassen en zaken die niet in het beeld passen wegpoetsen. Toegegeven, het kost even tijd, maar het resultaat mag er wezen. Oordeel zelf:

Het gaat hier overigens om de Zuiderwalstraat in Elburg, van de week op de foto gezet op een van de mooie dagen die we in de herfstvakantie nog mochten hebben.

Crowdsourcing komt in beeld bij de Sont Tol

De registers van de Sont Tol, waarvan momenteel een uitgebreide transcriptie wordt gemaakt, kunnen niet helemaal worden bewerkt door de medewerkers van sociale werkvoorziening Breed uit Nijmegen. Dit bleek vandaag in Groningen tijdens de tweede Arenberg Conferentie over dit Tolregister.

Projectleider Siem van de Woude (foto boven) maakte melding van voortschrijdend inzicht bij het projectteam en de medewerkers. Daarbij bleek, dat de teksten van de akten tussen 1630 en 1700 aanzienlijk moeilijker te lezen waren dan aanvankelijk was gedacht. Tevens bleek, dat de teksten die vóór 1630 zijn opgeschreven als zéér moeilijk betiteld moeten worden.
Oordeel zelf aan de hand van twee tekstfragmenten. Het bovenste dateert uit 1644, het tweede fragment is opgeschreven in 1606:

Het is niet doenlijk om de teksten van voor 1630 te laten transcriberen door de mensen van Breed. In plaats daarvan wordt gezocht naar een mogelijkheid om de transcriptie via crowdsourcing te laten maken. Het zoeken is nog naar een adequaat platform hiervoor, met goede software en deskundige begeleiding. Als dat eenmaal is gevonden, kan het project worden getrokken door vrijwilligers uit de hele wereld. Zij zullen wel enige paleografische vaardigheden mee moeten brengen.

Hergebruik van bronmateriaal

Op zoek naar gegevens over mijn voorouders die in 't Loo in de Liemers (zeg maar achter Arnhem) hebben gewoond kwam ik uit bij de zogeheten Tiend-rollen. Deze lijsten doen een beetje denken aan verpondingskohieren en ze bevatten een opsomming van percelen grond en hun eigenaars dan wel gebruikers. Ik vond de lijst op een bijzondere plaats, namelijk in een dossier uit 1907, terwijl de lijst zelf uit 1757 dateert.

Aan de 20ste-eeuwse stempels op het document uit de 18e eeuw is te merken dat er iets bijzonders aan de hand is. Dat bijzondere is: de lijst is 150 jaar na zijn ontstaan hergebruikt. In 1907 werd een nieuwe belastingwet van kracht, die het innen van de zogeheten "tienden" aan banden legde. In plaats daarvan moest gedurende 30 jaar een erfpacht op de gronden worden betaald aan het Rijk. De instanties die de tienden ontvingen kregen een vergoeding van datzelfde Rijk. Kijk hier voor meer informatie.
In 1907 is de Tiend-rol dus fysiek uit het archief gehaald, de gegevens zijn overgezet naar een toen moderne administratie en de originele papieren zijn als bijlagen bij dat dossier gevoegd. Waar ik het na 105 jaar weer mocht vinden. Mooi materiaal om een transcriptie van de te maken, met redelijk netjes handschrift en slechts hier en daar een moeilijk stukje.

En dan word je nieuwsgierig, want waar liggen die stukken en stukje grond? Bij sommioge inschrijvinbgen staat wel wie er ten noorden of westen woonde, maar niet bij allemaal. Gelukkig brengt het Gelders Archief uitkomst, want in hun kaartenverzameling zit de Tiendkaart uit 1800. Dus maar 43 jaar later, wat wil zeggen dat de kaart redelijk overeenkomt met de situatie uit 1757.

Het mooie is, dat de kaart op hoge resolutie is ingescand, je kunt dus inzoomen op elk gewenst detail. Door het combineren van twee bronnen krijg ik een redelijk beeld van de situatie ter plaatse 250 jaar geleden. Een mooie bijkomstigheid is dat in de Tiend-rol ook de situatie van de grond staat aangegeven, bijvoorbeeld of het weiland is, gebruikt wordt voor akkerbouw of niet bruikbaar is. In het laatste geval kan een perceel gewoon braak liggen of zijn overdekt met stuifzand,

Op de kaart staat ook, waar de wegen liepen en of die soms werden omzoomd met bomen.

Jaartallen, jaartallen en nog eens jaartallen

Ik hoor het mijn vader nòg zeggen: "De kinderen leren tegenwoordig haast niets meer op die school." Senior had het over de geschiedenislessen en het gebrek aan jaartallen dat wij tot ons moesten nemen. Overbekende jaartallen zoals

1600 - Slag bij Nieuwpoort en
1609-1621 - Twaalfjarig Bestand

wilden er nog wel in. Maar de diverse successieoorlogen of de termijnen van de Graven van Holland, die heb ik niet fanatiek meer geleerd.
De kans is groot, dat mensen die aan het eind van de 19e eeuw leefden net zo gedacht zullen hebben over het 'makkelijke geschiedenisonderwijs' dat mijn vader in de eerste helft van de 20ste eeuw heeft gehad. Slechts een beperkt aantal jaartallen om te leren en weinig aandacht voor bijvoorbeeld de vaderlandse handel. Hoe anders was dat in 1870!

Toevalsvondst
Hoe kom ik hier nu eigenlijk op? Via een archiefonderzoek naar de Sont Tolregisters kom ik uit op een Tractaet uit 1701 en een daaraan voorafgaand Verdrag van Christianopel uit 1645. Christianopel, waar ligt/lag dat en hoezo 1645? Ik wist het niet en moest het opzoeken (wat dan ook weer leuk is) maar een leerling van de lagere school (!) in 1870 had dat jaartal zo kunnen opdreunen.
Ik kom aan deze wijsheid na het bekijken van de site van het Schoolmuseum, die online is gezet door de Universiteit van Amsterdam (UvA). Daar staat een handboekje voor de hoogste klasse der Lagere Scholen. Hier het fragment waar ik het over heb:

In het verdrag van Christianopel (een plaats in Zuid-Zweden, aan de Baltische kust) stond vermeld hoeveel tol schippers moesten betalen bij passage van de Sont. Goederen hadden een bepaalde waarde en op basis daarvan werd een tolbedrag berekend. De Staten Generaal der Verenigde Nederlanden sloten dat verdrag om af te zijn van de mogelijke willekeur van de tolbeambten.

Het verdrag diende vele jaren na 1645 tot tevredenheid van beide partijen (de Denen en de Nederlanders) tot volle tevredenheid.

Aanpassen aan veranderingen
Maar... er is natuurlijk een maar, de beschrijving uit 1645 begon toch wat te kort te schieten. Er kwamen nieuwe goederen bij, die niet in het verdrag uit 1645 stonden. De vraag rees, hoeveel tol daarvoor geheven moest worden. De tolbeambten losten dat vaak creatief op, maar dat leidde toch toch onduidelijkheid. Er moesten nieuwe afspraken worden gemaakt en dat gebeurde op 15 juni 1701 in Kopenhagen.
Er werd een nieuw verdrag opgesteld, met daarin besloten de overeenkomst van 1645. Het geheel werd daarna keurig gedrukt, zodat iedere kapitein er een exemplaar van kon krijgen en hij dus precies wist waar hij aan toe was.

Dit verdrag heeft het 120 jaar volgehouden, pas in 1821 werd een nieuwe tollijst samengesteld door de heren Thaarup en Martensen.

Vindingrijk
Mocht er intussen een probleem ontstaan met een nieuw soort scheepslading, denk aan specerijen, dan mochten de kapitein en de tolbeambte zelf een prijs afspreken. Die diende dan als basis voor de tolgaarder. Een schipper die meende slim te zijn door een veel te lage waarde op te geven, moest trouwens wel oppassen. Een van de bepalingen in de lopende verdragen luidde namelijk, dat de Deense Kroon het recht had om de lading voor het opgegeven bedrag van de schipper te kopen...