De Sont Tolregisters naderbij - 2

De Sonttolregisters worden bewaard bij Rigsarkivet, het Deense Rijksarchief. Dat is sinds enige tijd onderdeel van een werkverband dat Statens Arkiver heet. Samen met een aantal musea en de reusachtige Det Kongelige Bibliotek staat het archief knus op een eilandje in Kopenhagen.
De ingang van het archief zit tegenover de bibliotheektuin, waar het standbeeld van schrijver Sören Kierkegaard als het ware de wacht houdt. In het archief zelf ligt ongeveer 10 kilometer archiefmateriaal. Er is nog veel meer, maar dat ligt in een ander depot. De archieven hebben een luchtdoorlatende vloer, gemaakt van ijzeren repen. Goed voor de beluchting van het archiefmateriaal, maar wat minder voor bezoekers die een beetje last van hoogtevrees hebben...



Archivaris Erik Gøbel van Rigsarkivet toont één jaargang (1734) van de Sont Tolregisters. Twee kloeke in leer gebonden boeken. “Het zijn er twee, omdat de Toldkammer werd bemand door twee tolgaarders. Elk daarvan had zijn eigen boek, waarin de langskomende schippers met hun lading werden genoteerd. Als je een bepaalde schipper zoekt, kan het nodig zijn om de twee boeken door te bladeren”, zegt Gøbel. Dit lijkt op de situatie in Amsterdam, waar in de 19e eeuw diverse trouwambtenaren werkzaam waren, ook met elk een eigen boek.
De schepen werden door de tolgaarders gesorteerd op land van herkomst. Zo zijn er hoofdstukken met schepen uit Holland, en hoofdstukken met Duitse schippers en schepen uit Frankrijk en Engeland. “Elk van die landen kreeg een eigen behandeling:”, zegt Gøbel, “want sommige landen betaalden de volle mep terwijl schippers uit andere landen vaak een korting kregen. Nederlandse schippers kwamen vaak in aanmerking voor zo’n korting.”
Nu de complete inhoud van de boeken in een database terecht komt, hoeft er niet meer gebladerd te worden. Het zoekproces wordt daardoor een stuk aangenamer.


Bij landen met veel schepen, zoals Nederland, werd ook nog onderscheid gemaakt tussen verkeer naar de Oostzee toe en verkeer van de Oostzee af. In het Deens respectievelijk Østpå (oostwaarts) en Vestpå (westwaarts). Wie de originele boeken raadpleegde, diende er ook op bedacht te zijn dat een tolgaarder een foute herkomst kon gebruiken. Zodat een Duitse schipper (bijvoorbeeld uit Oost-Friesland) doodleuk in de Nederlandse sectie werd opgeschreven.


Bij het doorbladeren van de dikke boeken viel het watermerk op. Iets dichterbij bekeken bleek dat een Nederlandse Leeuw te zijn, staande op een voetstuk met daarin het woord VRYHEYT. Met andere woorden: de bladen van het boek zijn afkomstig uit ons eigen land. Helaas is het niet meer mogelijk om uit te vinden in welke papiermolen de productie is gebeurd. Er waren enkele tientallen Nederlandse papiermakers die dit watermerk hebben gebruikt.
Het is op de foto wat minder goed te zien, dus volgt hier een steviger weergave van hetzelfde watermerk.


In het randschrift staat de tekst "ProPatria Eiusque Libertate". Deze Latijnse zin betekent: "Voor het Vaderland en deszelfs vrijheid". En nu ik toch met feitjes aan het strooien ben: een van de kladversies van de Amerikaanse Declaration of Independence uit 1776 is geschreven op dit zelfde soort papier. Thomas Jefferson gebruikte dus ook papier uit Nederland.