Hoe je van z.j. toch m.j. kan maken

Archieven hebben soms stukken in hun bezit, waar in het geheel geen jaartal op staat. Die worden dan in de collectie opgenomen met de aanduiding z.j. wat staat voor "zonder jaartal". Mij maakt die aanduiding in elk geval behoorlijk nieuwsgierig en ik ben eigenwijs genoeg om te denken dat het jaartal te achterhalen moet zijn. Zo niet, dan kan het altijd nog worden benaderd.
Een mooi voorbeeld vond ik in Gemeentearchief Zaanstad. In het archief van de gemeente (toegang: OA-0054) zit onder inventarisnummer 104 een lijst met namen en adressen van belastingplichtigen.

Het is een dik boek, met niet alleen namen en adressen, maar ook – indien van toepassing – het beroep en het bedrag waarvoor de persoon in kwestie werd aangeslagen. Het uiterlijk van het boek maakte duidelijk dat het uit de 19e eeuw moest komen. Intrigerend is zeker een kolom met het kopje "leeftijd". Dat leek een uitgelezen mogelijkheid om achter de ouderdom van het boek te komen. Je kijkt welke leeftijd iemand heeft, zoekt op wanneer hij of zij geboren is, telt die twee bij elkaar op en voilá je hebt het jaartal waarin het boek is volgeschreven. K. de Wit zou 59 jaar oud zijn, zo leek het:

Nee dus. Ik kon geen enkele relatie leggen tussen de opgegeven leeftijd en een geboortejaar. Ik heb dat bij 10 mensen gedaan en dat zou ongeveer hetzelfde resultaat moeten opleveren. Helaas. Het boek dan maar vergeten en iets anders gaan doen? Ook niet, als de tandjes eenmaal ergens in staan, dan moet er ook gebeten worden. Bij het doorbladeren van het boek (of liever gezegd de foto's die ik er van had gemaakt) zag ik opeens een inschrijving waaruit bleek dat "leeftijd" gewoon "geboortejaar" betekent. Merkwaardig, maar het liet de puzzelstukjes wel in elkaar vallen. Opeens kon ik de mensen wèl terugvinden in het geboorteregister.

Mooi, maar ik had nog steeds het jaartal niet en daar was het allemaal om begonnen. Andere techniek toepassen dan maar. Ik ging een uitsluitingsmethode proberen. Zo staat het adres Gedempte Gracht er in. Het boek moet dus geschreven zijn nadat die gracht gedempt is. Dat leek veelbelovend, denkelijk rond 1890, totdat ik ging opzoeken wanneer die gracht gedempt was:

De Gedempte Gracht is ontstaan in 1858 toen de brede sloot tussen de twee paden aan weerszijden hiervan werd gedempt. Zuidelijk van de sloot lag het Zilverpad en noordelijk het Geldelozepad, al sinds de 17e eeuw.

Dat was een eerste beginnetje, het boek is blijkbaar geschreven na 1858. Verder zoeken dan maar, en mijn oog viel op de Stationsstraat. Die is pas zo gaan heten toen er een station werd gebouwd. Dat weer uitzoeken en je vindt:

Het eerste station Zaandam werd geopend op 1 november 1869.

Mooi, weer 11 jaar verder. Op de Dam is het kantoor gevestigd van de Bell Telephoon Mij, zie ik in het boek. Ook weer een aanknopingspunt, want:

De Nederlandsche Bell-Telephoon Maatschappij (NBTM) was de eerste aanbieder van telefonie voor particulieren en bedrijven in Nederland. De maatschappij werd in 1880 opgericht als dochter van de International Bell Telephone Company en verkreeg als eerste een concessie voor de aanleg van openbare telefoonnetten. In 1891 waren er al 6 abonnees in Zaandam.

Het boek dateert dus in ieder geval van na 1891, mogelijk een paar jaar eerder want het is niet helemaal duidelijk wanneer de eerste telefoon in Zaandam werd geplaatst.
Van de 19e eeuw heb ik dus al 80 procent kunnen uitsluiten. Maar nu nog verder. De goede inval was de volgende: in het boek staan alleen maar mensen die belastingplichtig zijn, wat impliceert dat ze in leven zijn. Ook worden weduwen vermeld, met hun eigen naam en de naam van hun overleden echtgenoot. Het werd dus weer bladeren, op zoek naar weduwen, en kijken naar de overlijdensdatum van de echtgenoot. Via die techniek kon ik het boek dateren op de periode:

16 september 1899 – 22 september 1902

Op de eerste datum overleed Cornelis Ouwejan waarna zijn weduwe Neeltje Veen in de boeken werd ingeschreven. Neeltje overleed op 13-02-1909. Al zoekend kwam ik daarna uit op Elisabeth Weber, de weduwe van JG Scheffer, die overleed op 22-09-1902. Elisabeth Weber staat in het boek genoteerd waaruit de conclusie volgt dat het boek voor haar overleden is geschreven.
Via FamilySearch.org ben ik alle overlijdens nagegaan van de jaren 1899 tot 1902, tot ik uitkwam bij het overlijden van Jan Ulkes Fabritius, Hollandschepad 10 op 30-08-1902. De weduwe JU Fabritius staat in het boek, de lijst dus later gemaakt.
Zo'n overzicht van belastingen wordt niet op één dag gemaakt, daar is de lijst veel te omvangrijk voor. Ik heb dus geen exacte datum, maar wel een heel sterke indicatie dat de lijst in 1902 is opgemaakt. Met jaartal (m.j.) dus!

1902

Update 1 en 2 Maar liefst twee updates op dezelfde dag. Vanmiddag kreeg ik een bedankmailtje van het Gemeentearchief Zaanstad, met de mededeling dat ze mijn onderzoek plausibel vinden en de datering van het archgiefstuk gaan overnemen.
Update 2 kwam vanavond, de melding van de website Van Papier Naar Digitaal (VPND) dat de foto's van het boek hier online zijn gezet. Dit zijn de leuke dingen tijdens archiefonderzoek.