De Sont Tolregisters naderbij - 2

De Sonttolregisters worden bewaard bij Rigsarkivet, het Deense Rijksarchief. Dat is sinds enige tijd onderdeel van een werkverband dat Statens Arkiver heet. Samen met een aantal musea en de reusachtige Det Kongelige Bibliotek staat het archief knus op een eilandje in Kopenhagen.
De ingang van het archief zit tegenover de bibliotheektuin, waar het standbeeld van schrijver Sören Kierkegaard als het ware de wacht houdt. In het archief zelf ligt ongeveer 10 kilometer archiefmateriaal. Er is nog veel meer, maar dat ligt in een ander depot. De archieven hebben een luchtdoorlatende vloer, gemaakt van ijzeren repen. Goed voor de beluchting van het archiefmateriaal, maar wat minder voor bezoekers die een beetje last van hoogtevrees hebben...



Archivaris Erik Gøbel van Rigsarkivet toont één jaargang (1734) van de Sont Tolregisters. Twee kloeke in leer gebonden boeken. “Het zijn er twee, omdat de Toldkammer werd bemand door twee tolgaarders. Elk daarvan had zijn eigen boek, waarin de langskomende schippers met hun lading werden genoteerd. Als je een bepaalde schipper zoekt, kan het nodig zijn om de twee boeken door te bladeren”, zegt Gøbel. Dit lijkt op de situatie in Amsterdam, waar in de 19e eeuw diverse trouwambtenaren werkzaam waren, ook met elk een eigen boek.
De schepen werden door de tolgaarders gesorteerd op land van herkomst. Zo zijn er hoofdstukken met schepen uit Holland, en hoofdstukken met Duitse schippers en schepen uit Frankrijk en Engeland. “Elk van die landen kreeg een eigen behandeling:”, zegt Gøbel, “want sommige landen betaalden de volle mep terwijl schippers uit andere landen vaak een korting kregen. Nederlandse schippers kwamen vaak in aanmerking voor zo’n korting.”
Nu de complete inhoud van de boeken in een database terecht komt, hoeft er niet meer gebladerd te worden. Het zoekproces wordt daardoor een stuk aangenamer.


Bij landen met veel schepen, zoals Nederland, werd ook nog onderscheid gemaakt tussen verkeer naar de Oostzee toe en verkeer van de Oostzee af. In het Deens respectievelijk Østpå (oostwaarts) en Vestpå (westwaarts). Wie de originele boeken raadpleegde, diende er ook op bedacht te zijn dat een tolgaarder een foute herkomst kon gebruiken. Zodat een Duitse schipper (bijvoorbeeld uit Oost-Friesland) doodleuk in de Nederlandse sectie werd opgeschreven.


Bij het doorbladeren van de dikke boeken viel het watermerk op. Iets dichterbij bekeken bleek dat een Nederlandse Leeuw te zijn, staande op een voetstuk met daarin het woord VRYHEYT. Met andere woorden: de bladen van het boek zijn afkomstig uit ons eigen land. Helaas is het niet meer mogelijk om uit te vinden in welke papiermolen de productie is gebeurd. Er waren enkele tientallen Nederlandse papiermakers die dit watermerk hebben gebruikt.
Het is op de foto wat minder goed te zien, dus volgt hier een steviger weergave van hetzelfde watermerk.


In het randschrift staat de tekst "ProPatria Eiusque Libertate". Deze Latijnse zin betekent: "Voor het Vaderland en deszelfs vrijheid". En nu ik toch met feitjes aan het strooien ben: een van de kladversies van de Amerikaanse Declaration of Independence uit 1776 is geschreven op dit zelfde soort papier. Thomas Jefferson gebruikte dus ook papier uit Nederland.

De Sont Tolregisters naderbij - 1

Zoals bekend wordt heel hard gewerkt aan het ontsluiten van de registers van de Sonttol, een belasting die door het Deense koningshuis werd geheven op schepen die door de zeeëngte tussen Denemarken en Zweden voeren. Vroeger was dat trouwens een nauwe doorgang tussen twee stukken Denemarken, want Skaane, het zuiden van Zweden, was in Deense handen.
Op zijn smalste punt is de Sont niet meer dan 4 kilometer breed en schippers lieten het wel uit hun hoofd om zonder te betalen door te varen. De reden: eenvoudig, aan beide kanten van het water stonden de nodige kanonnen.


En dit zijn er nog maar een paar, de Denen hadden hele batterijen staan, om onwillige kapiteins tegen te houden. Te beginnen met schoten voor de boeg, maar als dat niet hielp werd er raak geschoten. Het bevel over de kanonnen werd gevoerd vanuit kasteel Kronborg, dat prominent boven Elseneur uitsteekt. Ik heb de toren van Kronborg beklommen en van daaraf kun je de overkant van het water goed zien. Het was een klein beetje mistig, dus op de foto is het wat minder duidelijk:



Met kanonnen aan twee kanten was er een complete controle over het scheepvaartverkeer door de Sont. Om tussen de Noordzee en de Oostzee te varen moesten de kapiteins wel door de Sont. Een alternatief was een route door de Kleine Belt dan wel de Grote Belt, maar die waren onaantrekkelijk door wilde waterkolkingen en ondiepten.Sinds een paar jaar is het mogelijk om van Helsingør in Denemarken naar Helsingborg in Zweden te reizen met de trein. De afstand van hemelsbreed 4 kilometer wordt dan overbrugd in ruim 2 uur. Niet dat de Deense treinen zo langzaam rijden, het is meer een kwestie van 'even' omrijden. Eerst naar het zuiden naar Kopenhagen, dan over de nieuwe Sontbrug naar Malmö en dan weer naar het noorden naar Helsingborg. Zie het kaartje hiernaast, dat door een klik met de muis in een grotere versie op het scherm kan komen.
Het team dat de database vult met getranscribeerde teksten uit de Tolregisters is inmiddels gevorderd tot het jaar 1771. Dat betekent dat alle geregistreerde doorvaarten vanaf 1771 tot en met 1799 via internet te raadplegen zijn. Ga voor de database naar het volgende adres: www.soundtoll.nl

Blij met de database, maar...

Het Gelders Archief heeft een database online gezet met 4,5 miljoen namen uit de DTB's van de provincie. Een ideale manier om thuis van achter de PC onderzoek te doen. Zo'n database is natuurlijk nooit foutloos en dat meldt het archief ook duidelijk op de website:

Waar mogelijk zijn de fouten (zo’n 200.000 in getal) die al gemaakt zijn bij het indexeren (wat ruim dertig jaar geleden heeft plaatsgevonden) uit de database gefilterd.

Een gewaarschuwd mens telt voor twee, dus hou je rekening met allerlei fouten, bijvoorbeeld een andere schrijfwijze van de naam, of een transcriptie die je zelf toch anders gedaan zou hebben. En ik moet zeggen, de database werkt lekker. De ene na de andere telg uit mijn voorgeslacht komt naar voren en je kunt zelfs zien dat een gezin verhuisd is, als er plotseling kinderen in een andere plaats worden gedoopt. Dat gegeven kun je dan weer verder gebruiken om in notariële akten of in het oud rechterlijk archief (ORA) te gaan zoeken.
En toen stuitte ik op iets vreemds. Wat ik ook probeerde, mijn voorvader Stephanus Bolck was niet terug te vinden in de database. Met welke naamsvariant ik ook zocht, hij kwam niet tevoorschijn. Ik wist precies op welke dag hij gedoopt was, want die gegevens zaten bij de bijlagen bij zijn huwelijk in 1813:


De tekst is - uiteraard - in het Frans, omdat er nog gebruik werd gemaakt van de richtlijnen die waren uitgevaardigd door Napoleon, en er staat:

Extrait du Registre Baptistaire du Culte Catholique de Vieux Zevenaar, déposé aux archives de la Mairie de Zevenaar.
Ofwel: Extract uit het doopboek van de Catholieke Godsdienst van Oud-Zevenaar, dat is gedeponeerd in het archief van de Mairie van Zevenaar.

1779 11a 9bris (Mil sept cent soixante dix neuf le onze novembre) baptizatus est Stephanus, Parentes Otto Bolck et Johanna Fransen.
Ofwel: op 11 november 1779 is gedoopt Stephanus, waarvan de ouders zijn: Otto Bolck en Johanna Fransen.

Mooi, dat moet dus ook zo in die database staan. Maar nee, dat is niet zo. Zoeken op alleen dopen van Oud Zevenaar aan het eind van het jaar 1779 levert de volgende score op:


Inderdaad geen Stephanus Bolck te vinden. Wat zou hier nou aan de hand kunnen zijn? De gouden regel bij genealogisch onderzoek is, dat je altijd de bron moet controleren. Dus dat is de volgende stap. Het is tegenwoordig gelukkig niet meer nodig om in de auto te springen om naar Arnhem te tuffen (is ook een beetje zinloos op een dag als vandaag wanneer het archief gesloten is). Via de website van Genealogiedomein.nl kun je doorklikken naar het Flickr-archief met foto's van doop-, trouw- en begraafboeken. Daar staat ook het RK doopboek van Oud Zevenaar, met gelukkig de doop van mijn voorvader Stephanus.


Het blijkt dus dat de doop van Stephanus niet is opgenomen in de database en ook bij de andere dopen zijn fouten en foutjes gemaakt. We moeten wel bedenken, dat de database is gemaakt op basis van de indexen van het archief (de dikke blauwe boeken die op de studiezaal in de kast staan). En die zijn ook niet foutvrij. Ik heb het al eerder gezegd, en ook het archief drukt het de onderzoekers nog eens op het hart:

De enige manier om de juistheid te controleren, is nader onderzoek te doen in de bronnen zelf of in aanvullende bronnen

Ook is er al een mail gegaan naar het Gelders Archief, met de mededeling dat er het een en ander niet helemaal klopt. Ik realiseer me, dat ze dat niet meteen kunnen aanpakken, gezien het grote aantal reacties dat al is binnengekomen. Waaruit maar weer blijkt dat de belangstelling voor deze database heel groot is.

Update 11 augustus: Vandaag even naar Arnhem geweest en toch maar even in de blauwe boeken gekeken. Wat blijkt? De doop van Stephanus Bolck staat er gewoon in, met juiste datum en al:


Het basismateriaal was er dus wel, alleen is er wat misgegaan met het vullen van de database. Ik heb het besproken met de mensen van de studiezaal en ook zij zien dat er heel veel fouten in de database staan. Ook komen er veel meldingen van binnen, die pas na de zomer (huh, zei ik zomer?) kunnen worden verwerkt.
In de tussentijd moeten we maar blij zijn met de database, ondanks de fouten. Het alternatief is een geheel foutloze database, wat wil zeggen dat er helemaal niets in zit. Als er geen data is, kunnen er ook geen fouten tussen staan. Ik ben toch blij dat de data er nu staat, met fouten en al.