Het gekrompen standbeeld

Mijn grootvader Willem Keijzer heeft in 1902 samen met zijn vader een wandeling gemaakt door Nijmegen. Het was mooi weer en de hond moest worden uitgelaten. Mijn oudoom Cor was ook mee, zo blijkt, want hij heeft vader, broer en hond op de foto gezet. Dat krijg je ervan als je van beroep fotograaf bent, dan sleep je de apparatuur overal mee.


Op de foto ook het net onthulde standbeeld van Monseigneur Hamer, een zendeling die tijdens het Boksersoproer in China vreselijk aan zijn eind is gekomen. Nadat hij ruim drie dagen gemarteld was, werd hij omwonden met katoen, gedrenkt in olie, ondersteboven opgehangen en ten slotte aangestoken.
Het standbeeld is neergezet ter nadedachtenis aan "De Nederlandsche martelaren van Chin. Mongolië", aldus de inscriptie op de sokkel van het beeld. Na de oorlog is het standbeeld overigens 'tijdelijk' verplaatst naar de andere kant van het Keizer Karelplein, omdat de ruimte nodig was voor de bouw van noodwinkels. Na enkele tientallen jaren is het beeld weer teruggezet op vrijwel de oude plek. Ik heb geprobeerd om op dezelfde plaats een foto te maken. Waar oudoom Cor hoogstens even opzij moest stappen voor een paard en wagen, diende ik te rennen om mijn hachje te redden vanwege het zeer drukke autoverkeer op het plein (een rotonde). Toen ik de twee plaatjes naast elkaar zette, bleek dat het onderste deel van de sokkel in de loop der jaren verdwenen is.

Kortzichtigheid 2.0

Tegenwoordig is steeds meer informatie te vinden op internet en voor sommige mensen is dat de enige bron die er nog toe doet. “Alles wat op internet staat, is waar”, kakelen de proponenten van het netwerk. Genelogische gegevens? Die haal je gewoon van internet af, dat gaat altijd goed.
Kortzichtig, dom en zo kan ik nog wel wat kwalificaties bedenken. Sommige mensen vragen er gewoon om, om door de Heraut besodemieterd te worden.
Ook archieven gaan wat dit betreft in de fout, door aan te nemen dat opname van oude gegevens in Genlias voldoende reden is om de originele bronnen niet meer ter inzage te geven.
O ja? Dat wil ik dan wel eens zien en ik neem de proef op de som met een doop, bijvoorbeeld die van Willem, zoon van Jan Evertsz en Lijsjen Theunis. Intikken in Genlias levert al snel de volgende inschrijving op:


Niks mis mee toch? Alles staat er keurig in. Zie je nou wel dat zoiets prima gaat via Genlias? Offe... Er staat Everts, terwijl de vader toch echt Evertsz heet. Toch maar even het origineel erbij halen dan. En daarin zien we:


En wat blijkt daaruit? De namen van de beide ouders zijn verkeerd getranscribeerd. Willem is helemaal niet gedoopt op 15 juni 1794, maar op de 12e! En ook het voor genealogen essentiële gegeven dat Willem is geboren op de Molenbuurt staat niet vermeld in Genlias.
Bij de eerste de beste akte die ik bekijk zie ik dus:
een verschrijving (weggelaten z)
nog een verschrijving (weggelaten n)
een koei (sic!) van een fout (de datum) en
een omissie (plaats van geboorte).
Onthoud, dat internet slechts een secundaire bron is. Alles wat je daar vindt over stambomen, aktes en dergelijke moet altijd gecontroleerd worden aan de hand van de originele bronnen.
Ook vreemd vind ik, dat de DTB-inschrijvingen in Genlias ruimte hebben voor maar liefst vier mogelijke getuigen. In de gevallen die ik heb gecontroleerd stond de getuige bij de doop NIET vermeld.
Vergeet ook niet dat Genlias is gevuld door grote groepen vrijwilligers, er kunnen dus fouten en foutjes in zitten. Ik las laatst de mooie stelling: "De Ark van Noach is gebouwd door een vrijwilliger, de Titanic is daarentegen gebouwd door professionals"... Vrijwilligers doen het dus echt niet zo slecht.

Schietincident op het Singel

Bij mijn naspeuringen in het Stadsarchief Amsterdam richt de aandacht zich nu op de Tweede Wereldoorlog. Mijn vader was toen agent in Amsterdam en een van de taken van het korps was, om toe te zien op de algehele verduistering van de stad. Het besluit, om alles in het donker te zetten werd al genomen op 11 mei 1940, trouwens.
In de archieven van het hoofdbureau trof ik de onderstaande melding aan, waaruit blijkt dat in de kleine uurtjes van 12 mei 1943 een zogeheten 'lichtuitstraling' is waargenomen. Met andere woorden: een overtreding van het verduisteringsgebod.


Nieuwsgierig geworden ben ik eerst op Google Streetview gaan kijken naar dat adres, waar tegenwoordig makelaar RotsVast blijkt te huizen. De plaatjes van Google zijn wel een aardige indicatie, maar het is toch beter om zelf een foto te maken. Dan heb je geen last van die vertekeningen van Streetview. Het resultaat was:


Met de keuze uit maar liefst vier ramen, terwijl in het rapport toch duidelijk van drie ramen sprake was. Intrigerend! Ik heb een tijdje geaarzeld, maar uiteindelijk toch contact opgenomen met de makelaardij. Het hele verhaal uitgelegd en gevraagd of ik eens een keertje langs mocht komen om de situatie ter plaatse te bekijken. Het resultaat was een enthousiaste mail van de directie, mevrouw Bakker, die het best een leuk idee vond dat er historische informatie over het pand op deze manier boven water kwam. En ja, ik mocht langskomen.
Zo gezegd, zo gedaan en na een bezoekje aan de kelder werd me duidelijk hoe de vork in de steel zat. Het meest rechtse dubbele raam (eigenlijk een dubbele deur) kon worden afgesloten met een deur. En dat zal in de oorlog niet anders zijn geweest. Dan zijn er twee kleine raampjes, met tralies ervoor. Want hoe klein een raampje ook mag lijken, er kan altijd iemand doorheen klimmen. Het derde - dubbele - raam zit onder het bordes. Vanwege de tralies was binnendringen niet mogelijk dus werd een van de ruitjes ingetikt en werd de lamp onder vuur genomen.
So far so good, maar hoe heeft dat er dan uitgezien in 1943? Eerst speelde ik met het idee om de foto van nu om te werken tot de vroegere situatie, maar dat bleek erg lastig. Het kan echter ook anders, met hulp van Google's Sketchup heb ik een 3D-model van het pand gemaakt. Dat ziet er zo uit:


Dat lijkt al heel wat. Door een beetje te spelen met de belichting van het model en er via een tekenpakket verder mee te rommelen (nog wat donkerder maken, lichte strepen weghalen, lichtaccenten aanbrengen) ontstaat een beeld dat toch redelijk de situatie in 1943 weergeeft. En dan krijg je dus dit:


Al met al best een geslaagde operatie, al zeg ik het zelf. Op deze manier gaat een stukje papier uit het archief, dat daar 67 jaar heeft gelegen, echt leven.

Zoeken in niet-openbare archieven bij NA

Herzien Het Nationaal Archief (NA) bezit archieven over de zuivering die na de Tweede Wereldoorlog is uitgevoerd. Ik had het idee dat ik daar informatie zou kunnen vinden over familieleden die tijdens de oorlog in overheidsdienst zijn geweest.
Om inzage te krijgen in die archiefstukken, moet een bijzondere weg worden bewandeld. In de eerste plaats moet een verzoek worden gestuurd naar het NA, met daarin de vraag om de archiefstukken van bepaalde personen te mogen zien. Dat verzoek moet worden gestuurd met een duidelijke identificatie van de vragensteller (een scan van het paspoort, bijvoorbeeld) en gegevens van degene naar wie onderzoek wordt ingesteld. Is diegene langer dan 100 jaar geleden geboren, dan is er geen probleem, is dat niet het geval dan moet je aantonen dat betrokken inmiddels is overleden. Bijvoorbeeld met een scan van de rouwcirculaire of advertentie in de krant, of de persoonskaart/lijst.
Is dat eenmaal gebeurd, dan gaat een medewerker van het NA de indexen raadplegen. Die lijsten zijn niet openbaar in verband met de privacy. Is er een 'hit' gevonden, dan kun je langskomen, na vooraf een afspraak te hebben gemaakt. Raadplegeing van de documenten vindt plaats in een aparte ruimte, onder toezicht van de bewaking. Foto's maken is absoluut uit den boze. Kopieën kunnen wel worden aangevraagd, met een maximum van 4 en voor zover de informatie geen andere namen bevat.
Ik heb het eerste deel van het traject doorlopen en er was inderdaad een 'hit' op een van mijn familieleden. Ik heb een afspraak gemaakt en op mijn tafeltje verscheen een aparte doos met daarin vier archiefstukken. De doos was een tijdelijke, gemerkt met een grote sticker, zodat iedereen kon zien dat er een fotoverbod op gelegd was.
Al bladerend ontstond een beeld van het leven in de oorlog, en van sommige documenten wilde ik wel een kopie hebben. Zoals een brief van het Kringhoofd van de NSB en een handgeschreven brief van mijn familielid. Die handgeschreven brief was geen probleem, daar mocht ik een kopie van laten maken. De NSB-brief was echter een ander verhaal. Daar stond het Kringhoofd met naam op genoemd en dus mocht er geen kopie van worden gemaakt.
Gelukkig ben ik al meer van dit soort brieven tegengekomen (zie de bijgaande foto die ik heb gemaakt van een briefhoofd) en ook was het toegestaan om de inhoud over te schrijven (met potlood). De gedigitaliseerde kranten die op de site van de KB staan zijn erg behulpzaam. Daar las ik namelijk het volledige verslag van het proces dat tegen het Kringhoofd was aangespannen in 1947, compleet met naam, werkkring na de oorlog, adres en al. Mocht uit de krant blijken dat de persoon in kwestie overleden is, dan mag er wel over gepubliceerd worden. "Wettelijk houdt privacybescherming op na het overlijden", stelt het NA. De bewijslast in deze ligt wel bij de onderzoeker, anders zou het archief een onoverzienlijke hoeveelheid werk te doen krijgen.
Ik zal daar echter niets van publiceren op deze plaats. Een gevolg van de verklaring die ik heb ondertekend bij het NA, waarin ik verklaar naar aanleiding van de inzage in de akten geen publicaties te doen die de privacy van nog levende personen kan schaden.
Wie zelf een soortgelijk onderzoek zou willen doen, kan een mailtje sturen aan adres info@nationaalarchief.nl met het verzoek om archieftoegang 2.09.54 te mogen raadplegen.

Naschrift van het Nationaal Archief: "Toegang 2.09.54 heeft alleen betrekking op politiemensen, een kleine minderheid. Normaal gesproken vragen onderzoekers naar het archief van de Bijzondere Rechtspleging, toegang 2.09.09, waarbij een paar andere toegangen automatisch worden meegenomen".

De Oude en de Nieuwe Wereld

Als iemand komt te overlijden, dan moet er van alles geregeld worden. Eerst natuurlijk de begrafenis, maar daarna het opmaken van de inventaris ‘ten sterfhuize’, het opsporen van schuldeisers en schuldenaren en tenslotte het scheiden der boedel.
Bij iedere stap werd vaak de notaris betrokken en de akten geven een mooi beeld van de familie, de bezittingen en waar die uiteindelijk terecht zijn gekomen. Alle erfgenamen worden bij het proces betrokken en als een van hen door omstandigheden niet aanwezig kan zijn, zal een ander bij volmacht de honneurs waarnemen.
In mijn familie speelde dat in 1889 ook, want een van de erfgenamen was met haar man geëmigreerd naar Amerika. Zij koos ervoor om de volmacht in de Verenigde Staten te laten opmaken bij een Notary Public en het document per schip naar Friesland te sturen. En in archief Tresoar vond ik de hele papierwinkel, met een bijzondere verrassing.
Waar de notariële akten in Europa met een mooi handschrift op papier werden gezet, koos men in de Nieuwe Wereld voor een technisch hulpmiddel. De akte van volmacht was getypt op een vel papier, met uiteraard formaat US-Legal. De machine in kwestie produceerde alleen hoofdletters, zodat de akte er een beetje uitziet als een telexbericht.


De hele zaak intrigeerde me, ik wilde heel graag weten met wat voor machine de akte is vervaardigd. Na een stevige zoektocht op internet kwam ik uit bij de zogeheten Writing Ball, ontwikkeld door de Deense uitvinder Rasmus Malling-Hansen. Dat apparaat maakte ook alleen hoofdletters en het letterbeeld lijkt heel erg op dat van de akte. Maar er bleef toch twijfel. Een mailtje naar Paul Robert, curator van The Virtual Typewriter Museum, bracht uitkomst. Naar alle waarschijnlijkheid is de akte gemaakt op een Caligraph-1, een product van de American Writer Machine Co. “Het apparaat van Malling-Hansen werkte met speciaal papier, smal en lichtgewicht, en kon niet overweg met US-Legal formaat”, schrijft Paul.
De machine staat afgebeeld in een krantenadvertentie uit het eind van de 19e eeuw. Wel een heel verschil met de PC's van tegenwoordig!