Wat gebeurde er 70 jaar geleden? 1-7 september 1944

In de laatste maanden van 1944 leefde Nederland tussen hoop en vrees. De berichten dat de oorlog snel ten einde zou zijn volgende elkaar in rap tempo op. Ik probeer de sfeer van die tijd een beetje terug te halen, in de vorm van een dagboekverslag. Om de draad er een beetje in te houden, zal ik dit ene bericht steeds uitbreiden, zodat de chronologie intact blijft.

1 september 1944

De illegale bladen stonder er bol van: de oorlog is zijn zesde jaar ingegaan. Een referentie naar de inval in Polen op 1 september 1939, die het begin van de Tweede Wereldoorlog betekende.

Het blaadje "Weet U dat" werd door de ondergrondse in de omgeving van Helmond uitgegeven. De bewaarde exemplaren zijn gescand door de Koninklijke Bibliotheek en in te zien via website www.delpher.nl.

2 september 1944

De nog bestaande pers, de vast zat onder het Duitse juk, trachtte de lezer een verdraaide werkelijkheid voor te houden. Het ging er om, de lezer ervan te doordringen dat het Duitse leger op termijn zou zorgen voor een 'bevrijd Europa'.

Ook in het advertentiegedeelte van de Gooi- en Eemlander leek het alsof het leven zijn gewone gang bleef gaan

3 september 1944

Op deze zondag vertrok een goederentrein van Westerbork naar Auschwitz. Het zou het laatste transport naar dat vernietigingskamp zijn. In de wagons ruim 1000 mensen, onder wie de zusjes Margot en Anne. Slechts weinigen wisten wie zij waren, het zou tot na de oorlog duren voordat Anne wereldberoemd werd met haar dagboek.

4 september 1944

Een deel van de lage landen (met name België) was al bevrijd, de rest zuchtte nog onder de bezetting. In de officiële kranten vooral berichten over executies en maatregelen zoals een avondklok. De tijd dat mensen weer in de open lucht mochten vertoeven was weer korter gemaakt.

De illegale pers, daarentegen, meldde ook ander nieuws. Uit een simpel berichtje over de loop van de treinen valt heel wat af te lezen. Nederlanders bleven thuis en het waren vooral Duitsers die in groten getale de trein naar het oosten namen.

Er leek wat te broeien. Uiteraard speelde de illegale pers daar op in. Met een berichtgeving die in de reguliere kranten natuurlijk nooit gepubliceerd had kunnen worden. Elke 'gewone' krant die in 1944 uitkwam kreeg zijn papier, inkt en wat dies meer zij via de bezetter. Eén verkeerd woord en er volgde de een verschijningsverbod.

5 september 1944

Deze dag zou later de geschiedenis ingaan als Dolle Dinsdag. Via allerlei kanalen werd geventileerd dat de bevrijding van Nederland nog maar een kwestie van dagen zou zijn. De geallieerde legers lagen voor de poorten en binnen een paar dagen zouden ze massaal binnenvallen.
Op de bezetter maakte dit indruk en de teugels werden strak aangetrokken. In de volgzame kranten werd het bericht gepubliceerd dat iedereen gewoon aan zijn dagelijkse werk moest gaan. Want anders...

Het verschil met de ondergrondse pers had deze dag niet groter kunnen zijn. Sommige bladen lieten het niet bij een voorzichtige hint naar eventuele acties van de Geallieerden, nee ze knalden er meteen fors op.

Compleet met de Nederlandse vlag achter de titelregel. Dit blijf bij de bezetter niet onopgemerkt en het idee dat de oorlog bijna voorbij was, werd steeds sterker. Soldaten kozen het hazenpad en gingen op alle mogelijke manieren terug naar Duitsland. Hier een foto van vluchters op de fiets vanuit Den Haag, op internet gezet door het Geheugen van Nederland.

6 september 1944

Op woensdag kwam de harde werkelijkheid weer naar voren. De euforie van de dinsdag was misplaatst en door overmoed hadden mensen dingen gedaan die ze fataal waren geworden. De ondergrondse pers deed zijn best om de plooien weer glad te strijken. Onder andere met een speciale editie, bedoeld voor de regio Rotterdam.

7 september 1944

Vol goede hoop, maar toch van slag vanwege de gebeurtenissen van eergisteren en vooral van gisteren.