Open dag archieven 13 oktober

Dat was even moeilijk kiezen, gisteren. Diverse archieven deden mee aan de open dag en overal was wel wat bijzonders te zien of beleven. Zo had Tresoar een heuse landmeter uitgenodigd, die met antiek gereedschap het nieuwe plein boven de ondergrondse parkeergarage voor het archief ging opmeten. Het Drents archief pakte uit met een lezing over boerderijen in Drenthe en bij het Nationaal Archief (NA) kreeg je de kans om de depots en het restauratie-atelier te bekijken. Zomaar een greep it wat mogelijkheden, en dan sta je voor de keus. Een moeilijke keus, zeker weten. Uiteindelijk werd het Den Haag, en dan niet het NA maar het Gemeentearchief. In de hoop dat het daar iets minder druk zou zijn en met het voordeel dat de parkeergarage direct onder het stadhuis zit.

Doordat de hal van het stadhuis zo ruim is, viel het met de drukte best wel mee. Er was een standje ingericht voor informatie, boeken en voor aanmelding voor de rondleiding. En dat laatste liep echt storm, op een gegeven moment waren er zelfs drie rondleidingen tegelijk.
We begonnen in het depot, een geconditioneerde ruimte met een constante temperatuur van 16 graden en een dito vochtigheidsgraag van 50 procent. Met een blik op een aantal mooie archiefstukken, zoals een zeer oude almanak.
Verpakt in een speciale houten doos en wachtend om gerestaureerd te worden. Het archief herbergt nog veel meer zaken die hard aan restauratie toe zijn. Het repareren van een enkel boek kan soms wel een maand duren en vandaar dat het archief een interne wachtlijst heeft opgesteld voor de stukken. De materialen die erg waardevol zijn of waarvan de restauratie eigenlijk geen uitstel meer kan velen, komen bovenaan de lijst te staan. Als het gaat om papieren die zeer vaak geraadpleegd worden, denk aan de DTB-boeken, dan wordt meestal gekozen voor een verfilming. De stukken hoeven dan niet meer te voorschijn te worden gehaald, terwijl iedereen ze toch kan zien.










In het restauratie-atelier zagen we een paar voorbeelden die het schrikbeeld van iedere archivaris moeten zijn. Bijvoorbeeld fotonegatieven, waarvan de gelatinelaag is gaan werken. Dat zorgt voor mooie fractal-patronen, dat is waar, maar de negatieven worden er volkomen onbruikbaar door.

Of papieren die een tijdje te lijden hebben gehad onder externe invloeden. Een mooi (nou ja) voorbeeld was een stapel papieren die in een brand heeft gelegen, vermoedelijk in een brandkast, waardoor de temperatuur niet zo hoog werd dat de hele handel in vlammen opging. Maar toch heet genoeg om alle vocht eruit te koken, waardoor de stapel in korte tijd kunstmatig verouderd is. De snippers breken er zomaar van af.

Phaeton, chais en sleed...

Merkwaardige woorden, die ik terugvond in een notariële akte uit 1841. Het ging om de openbare verkoop van de bezittingen van mijn betovergrootouders in Friesland. Zij hadden een boerderij in Goënga (een dorp vlakbij Sneek) en de erfgenamen besloten de inventaris van de boerderij te gelde te maken, om de erfenis eerlijk te kunnen verdelen.
Dat ik die akte vond, was meer een kwestie van geluk dan wijsheid. Het is allemaal te danken aan de mensen van de Leeuwarder Courant die hebben besloten om al hun jaargangen op internet te zetten, met een zoekmogelijkheid op de tekst. Schitterend initiatief, dat blijkt voor mij al. De site gaat officieel pas op 24 oktober online, dus tot die tijd zal ik nog geduld moeten hebben.
Maar nu die merkwaardige namen: het blijkt te gaan om rijtuigen. De chais is natuurlijk niets anders dan een sjees, een tweewielig rijtuigje dat door een paard werd getrokken. Wilde men met meer mensen op reis, dan werd de Phaeton ingespannen. Zie het plaatje, dat ik vond op de website van een Amerikaanse koetsenbouwer. En de sleed? Dat kennen we nu als slee. Het gaat om een arreslee, en naar verluidt schijnt die nog te bestaan. Mijn verre neef Giel is op zoek naar de juiste verblijfplaats van de slee, die pas onlangs weer verkocht schijnt te zijn. Ik ben benieuwd naar zijn bevindingen.

Een schitterend handschrift

Het is een tijdje stil geweest op dit blog, maar dat kwam doordat veel tijd is gaan zitten in de mijlpaal van project Van Papier Naar Digitaal. Het was de bedoeling om het plaatsen van de 100.000ste pagina een speciaal cachet te geven. En dat kostte de nodige tijd, die niet besteed kon worden aan eigen onderzoek.
Bij dat eigen onderzoek stuitte ik gisteren op een fraai stukje handschrift, uit het Oud Rechterlijk archief van Alkmaar. De tekst behelst de verkoop van onroerend goed en is opgeschreven in 1702. De schrijver had een duidelijke eigen stijl, met aparte kenmerken. Bijvoorbeeld de combinatie vr als afkorting voor 'van der'. De meeste auteurs zetten een liggende streep boven een woord om aan te geven dat het om een afkorting gaat. Zo niet deze klerk, die koos voor twee streepjes onder de laatste letter. Dat is lange tijd ook gebruikt in de bekende afkorting No (= numero ofwel nummer).
De akte zelf is op microfiche gezet en ik heb er een foto van gemaakt vanaf het leesapparaat. Kijk zelf maar op bijgaande plaat, die met een linker muisklik vergroot in beeld kan worden gebracht.

Huwelijkse bijlagen niet gevonden

Bij genealogisch onderzoek kun je veel baat hebben bij de bijlagen die mensen moesten afgeven wanneer ze gingen trouwen. Overlijdensaktes van hun ouders of eerdere echtgenoten zijn een mooie bron. Of een certificaat Nationale Militie, waar meestal een signalement van de bruidegom op te vinden is. Of een mooie notariële akte waarin allerlei familiegegevens te vinden zijn.
Op die bijlagen had ik vandaag mijn zinnen gezet. Ik wilde achterhalen wanneer een voormoeder van mij was overleden. Ik had het tijdvak al weten terug te brengen tot "na 1789", het jaar waarin zij bevalt van haar zesde kind en "voor 1821", het jaar waarin haar echtgenoot overlijdt als weduwnaar. Het huwelijk van dochter Aafje, getrouwd in 1816 in het Noord-Hollandse Zwaag, leek de aangewezen weg. Maar wat blijkt? Van Zwaag zijn helemaal geen huwelijkse bijlagen aanwezig uit de periode 1812 tot en met 1889. Alleen het jaar 1811 staat op de microfilm.
Dat was de eerste verrassing, de tweede kwam toen ik de huwelijksakte zelf onder ogen kreeg. Dat document zat dermate vol aanvullende details, dat huwelijkse bijlagen eigenlijk niet nodig waren. En ja, de overlijdensdatum van Aafjes moeder stond er ook in. Het was voor het eerst dat ik dit bij de hand heb gehad en ik vraag me af of het in meer gemeenten zo is gegaan? En wat zou de reden kunnen zijn dat men het mechanisme van de bijlagen niet heeft gebruikt?

PSU avant la lettre

Degenen die in dienst zijn geweest, weten meteen wat er wordt bedoeld met de letters PSU. Het is de afkorting van Persoonlijke Standaard Uitrusting, de spullen die je als militair nodig hebt en die op wonderlijke wijze in één plunjebaal dan wel één kast passen. Voor wie het geloven wil: die kast draagt de naam PSU-kast (sic!). Die kast was voor meerderen een geliefd object om de dienstplichtige eens lekker te grazen te nemen. Werd er bijvoorbeeld een paar korreltjes zand in aangetroffen, dan leidde dat tot volzinnen als "Keijzer, in jouw kast kan men doperwtjes kweken, indien men dat zou willen". De korreltjes zand bleken steevast afkomstig van de hei, waar weer zo nodig "gekampeerd" diende te worden...
In mijn diensttijd kon ik trouwens uit het hoofd opnoemen waaruit de PSU bestond, maar dat terzijde. Ik moest daar weer aan denken toen ik in archief Haarlem toevallig een reeks doodscertificaten van militairen uit de Napoleontische tijd aantrof. De namen zeiden me niets, maar achterop de certificaten stond een gedrukte lijst van artikelen die de militair bij zijn overlijden naliet. Dit geeft een unieke kijk op de "PSU" uit die tijd. Zie de bijgaande foto, genomen vanaf de filmreader, die met een muisklik vergroot kan worden.